του Pat Cox
Ο ειδικός προσκεκλημένος μας, πρώην Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου Pat Cox, θυμάται τη «μεγάλη διεύρυνση» προ εικοσαετίας ως μια περίοδο μεγάλων προσδοκιών, όταν η ήπειρος πήρε επιτέλους μια μεγάλη ανάσα και με τους δύο πνεύμονές της: τον ανατολικό και τον δυτικό. Και ενώ ο μύθος του Πούτιν περί σλαβικής αδελφότητας γεννιέται εν μέσω εκρήξεων βαλλιστικών πυραύλων, η ΕΕ παραμένει μια εθελοντική ένωση ελεύθερων και κυρίαρχων λαών, που βασίζεται στις θεμελιώδεις αξίες του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, της ισότητας και του κράτους δικαίου.
Η εκδήλωση που διοργανώθηκε στο Δουβλίνο από την Ιρλανδική Προεδρία του Συμβουλίου της ΕΕ, την 1η Μαΐου 2004, και η τελετή υποδοχής στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στο Στρασβούργο, στις 3 Μαΐου 2004, κατ’ εμέ ξεχωρίζουν πολιτικά αλλά και συναισθηματικά ως ημέρες άκρως θετικές και ελπιδοφόρες και ως συμβολικές πράξεις επιστροφής στο σπίτι και επανένωσης, με την ήπειρο να παίρνει βαθιά ανάσα και με τους δύο πνεύμονές της: τον ανατολικό και τον δυτικό. Στο Δουβλίνο, ο Seamus Heaney διαβάζει το ποίημά του Beacons at Bealtaine εκφράζοντας την περιρρέουσα αισιοδοξία, δηλαδή ότι αυτή η ιστορική διεύρυνση θα μπορούσε «να δονήσει τα χείλη, να ωθήσει το πνεύμα και να κάνει τα νέα νοήματα να λάμψουν». Στο Στρασβούργο, οι δέκα εθνικές σημαίες των νέων κρατών μελών τοποθετήθηκαν σε τεράστιους ιστούς που κατασκευάστηκαν στα ναυπηγεία του Γκντανσκ, δώρο από την Πολωνία. Το ταξίδι τους στο Στρασβούργο ήταν μια συμβολική υπόμνηση της πορείας από τον κομμουνισμό προς την ελευθερία, που ενσαρκώθηκε με την παρουσία του Lech Wałęsa.
Φυσικά, η εκδήλωση υπήρξε για όλους η κορύφωση μιας μακράς και σύνθετης διαδικασίας αμοιβαίας προετοιμασίας επί σειρά ετών. Υπήρχε χαρά αλλά και ανακούφιση καθώς κόπηκε το νήμα σε έναν μαραθώνιο πολιτικής και διεργασιών για όλους τους εμπλεκομένους.
Ισχυρίζομαι ότι η διεύρυνση ήταν ίσως το ισχυρότερο μετασχηματιστικό και επιτυχημένο εργαλείο πολιτικής της ΕΕ κατά τις τελευταίες πέντε δεκαετίες. Η χώρα μου, η Ιρλανδία, προσχώρησε κατά την πρώτη διεύρυνση, την 1η Ιανουαρίου 1973, το φτωχότερο κράτος/περιφέρεια της τότε Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας. Η πρόσβαση σε μια μεγάλη αγορά, σε συνδυασμό με την αλληλεγγύη της ΕΕ μέσω περιφερειακών και μεταγενέστερων ταμείων συνοχής κατά τις πρώτες δεκαετίες της προσχώρησης, υψηλότερων προτύπων για την ισότητα των φύλων και την περιβαλλοντική πολιτική, στήριξης της ειρηνευτικής διαδικασίας στη Βόρεια Ιρλανδία και αναγνώρισης των μοναδικών δυσχερών συνεπειών του Brexit για την Ιρλανδία, του μοναδικού κράτους της ΕΕ που μοιράζεται χερσαία σύνορα με το Ηνωμένο Βασίλειο, όλα συνέβαλαν σε μια ιδιαίτερα θετική εμπειρία και έκβαση. Η διαδρομή δεν ήταν εύκολη, ιδίως κατά τη διάρκεια της κρίσης στην ευρωζώνη, αλλά σε απόλυτους όρους ο απολογισμός είναι άκρως θετικός.
Παρότι αφενός θεωρώ σεβαστή αλλά αφετέρου με θλίβει η απόφαση του Ηνωμένου Βασιλείου να αποχωρήσει από την Ένωση, αυτή αποδεικνύει ξεκάθαρα ένα πράγμα: η ΕΕ είναι μια εθελοντική Ένωση ελεύθερων και κυρίαρχων λαών — ελεύθερων να προσχωρούν, ελεύθερων να αποχωρούν. Πόσο έντονη είναι η αντίθεση με τον νεο-ιμπεριαλιστικό πόλεμο επιλογής Πούτιν κατά της Ουκρανίας, όπου ο μύθος του περί σλαβικής αδελφότητας ξεπηδά μέσα από τις κάννες των όπλων, τις εκρήξεις των βαλλιστικών πυραύλων και τα θανατηφόρα drones σε καθημερινή βάση.
Η προσχώρηση της Ελλάδας, της Πορτογαλίας και της Ισπανίας συνέβαλε στη στήριξη της εκ νέου ανάδυσής τους ως επιτυχημένων μεταδικτατορικών δημοκρατιών, καθώς και στη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου και της ποιότητας ζωής.
Η μεγάλη προ εικοσαετίας διεύρυνση προκάλεσε θεαματική ανάπτυξη στα νέα κράτη μέλη, ιδίως στα κράτη της κεντρικής και ανατολικής Ευρώπης, μέσω της εκτίναξης των επενδύσεων, του εμπορίου και της αλληλεγγύης της ΕΕ. Κατά μέσο όρο, το κατά κεφαλήν ΑΕΠ τους, προσαρμοσμένο ως προς τον πληθωρισμό και το νόμισμα, ενώ πριν ισοδυναμούσε με λιγότερο από το ήμισυ του μέσου όρου της ΕΕ, άγγιξε τα τρία τέταρτα του αυξανόμενου μέσου όρου της ΕΕ, μέσα σε δύο δεκαετίες. Το κατά κεφαλήν ΑΕΠ της Λιθουανίας τριπλασιάστηκε κατά την περίοδο αυτήν. Η υγεία έχει βελτιωθεί, όπως και η παιδεία, με αποτέλεσμα να σημειωθεί πρόοδος τόσο ως προς την ποιότητα ζωής όσο και ως προς το βιοτικό επίπεδο. Η γεωργική παραγωγή σε ολόκληρη την περιοχή διπλασιάστηκε. Εν ολίγοις, όπως και σε όλες τις προηγούμενες διευρύνσεις, έχει αποδειχθεί ότι το αποτέλεσμα είναι επωφελές για όλους, τόσο για τα προσχωρούντα κράτη όσο και για την ΕΕ. Αυτό με κάνει να βλέπω τη διεύρυνση με αισιοδοξία, αλλά όχι και με αφέλεια.
Τα γεγονότα στην Πολωνία κατά τα τελευταία έτη και στην Ουγγαρία συνεχώς δείχνουν πώς μια απόκλιση από τα πρότυπα της ΕΕ όσον αφορά το κράτος δικαίου, την ελευθερία των μέσων ενημέρωσης ή τον σεβασμό των δικαιωμάτων των μειονοτήτων αποκαλύπτει ότι η προσχώρηση στην ΕΕ αποτελεί όχημα ευημερίας αλλά και προκαλεί απέχθεια προς την ΕΕ ως κοινότητα κοινών αξιών. Ο πρωθυπουργός της Ουγγαρίας διακηρύσσει με περηφάνια ότι η δημοκρατία του είναι ανελεύθερη. Ανεξάρτητα από το περιθώριο ερμηνείας που θα μπορούσε να έχει κάποιος όσον αφορά το άρθρο 2 της ΣΕΕ, είναι αυτονόητο ότι δεν πρόκειται για έναν χάρτη ανελεύθερης δημοκρατίας. («Η Ένωση βασίζεται στις αξίες του σεβασμού της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, της ελευθερίας, της δημοκρατίας, της ισότητας, του κράτους δικαίου, καθώς και του σεβασμού των ανθρώπινων δικαιωμάτων, συμπεριλαμβανομένων των δικαιωμάτων των προσώπων που ανήκουν σε μειονότητες. Οι αξίες αυτές είναι κοινές στα κράτη μέλη σε μια κοινωνία που χαρακτηρίζεται από τον πλουραλισμό, την απαγόρευση των διακρίσεων, την ανοχή, τη δικαιοσύνη, την αλληλεγγύη και την ισότητα μεταξύ γυναικών και ανδρών»).
Αυτό αποτελούσε μέρος της συμφωνίας προσχώρησης στην ΕΕ, περιλαμβάνεται σε όλες τις συνθήκες προσχώρησης και συμφωνήθηκε από όλα τα προσχωρούντα κράτη. Η φόρμουλα «κρατάτε τις αξίες σας αλλά στέλνετε τα λεφτά σας» δεν αποτελεί βιώσιμη βάση για αμοιβαίο σεβασμό — κάτι που δεν θα πρέπει να λείπει από τα σημερινά υποψήφια κράτη στην επιδίωξή τους να βάλουν πλώρη για την ενδεχόμενη προσχώρησή τους στην ΕΕ. Αναμένω ότι τα κριτήρια της Κοπεγχάγης θα διαδραματίσουν πιο θεμελιώδη ρόλο στις μελλοντικές διαπραγματεύσεις, ενδεχομένως με διατάξεις στη συνθήκη προσχώρησης που θα προσφέρουν στην ΕΕ ισχυρότερη ικανότητα να προστατεύει από ανακλήσεις τα δικαιώματα και τις αξίες. Η ΕΕ δεν είναι απλώς μια αγορά. Η υλική πρόοδος, αν και είναι επιθυμητή, δεν είναι ο μόνος ή έστω ο βασικός λόγος της ύπαρξής της.
Εντούτοις, με βάση το ιστορικό της διεύρυνσης μέχρι σήμερα, αυτή υπήρξε επί της ουσίας θετική για όλους τους εμπλεκομένους και θα πρέπει να προσεγγίζεται με θετικό πνεύμα. Τα υποψήφια κράτη θα πρέπει να προβούν σε σημαντικές αλλαγές, καθένα με τον δικό του ρυθμό. Η ΕΕ πρέπει επίσης να καταβάλει προσπάθειες όσον αφορά τη διαδικασία λήψης αποφάσεων και τη δημοσιονομική ικανότητα που έχει για απορρόφηση νέων κρατών μελών, καθώς και όσον αφορά την προενταξιακή ενίσχυση. Μετά τη χορήγηση του καθεστώτος υποψήφιας χώρας και μετά από αναλυτική εξέταση, τα πλαίσια διαπραγμάτευσης, το άνοιγμα και το κλείσιμο των ανά κεφάλαιο διαπραγματεύσεων, καθώς και οι ενδεχόμενες συνθήκες προσχώρησης απαιτούν ομοφωνία του Συμβουλίου. Κανένα από αυτά δεν είναι απλό ή εύκολο. Ελπίζουμε ότι όλα τα κράτη μέλη θα τηρήσουν την αρχή της «καλόπιστης συνεργασίας» ώστε να συμβάλουν στην εκπλήρωση των καθηκόντων που απορρέουν από τη Συνθήκη (άρθρο 4 παράγραφος 3 της ΣΕΕ).
Η Ουκρανία αποτελεί ειδική περίπτωση, ως προς την πολυπλοκότητα, λόγω του μεγέθους της, του σχετικού μεριδίου της γεωργίας στο ΑΕΠ, σε σύγκριση με τον μέσο όρο της ΕΕ, και της συγκριτικής φτώχειας όσον αφορά το κατά κεφαλήν ΑΕΠ και, φυσικά, λόγω του πολέμου και των καταστροφικών συνεπειών του. Οι διαπραγματεύσεις μπορούν να ξεκινήσουν. Η Ουκρανία οδεύει ήδη προς την ένταξη μέσω της συμφωνίας σύνδεσης και της σφαιρικής και σε βάθος συμφωνίας ελεύθερων συναλλαγών με την ΕΕ. Αυτές θα μπορούσαν να επεκταθούν σταδιακά με την πάροδο του χρόνου, αλλά, σε τελική ανάλυση, ένα εδραιωμένο εδαφικό αποτέλεσμα και μια σταθερή ειρήνη —στην οποία η ένταξη στην ΕΕ μπορεί να διαδραματίσει ρόλο— θα αποτελέσει απαραίτητη προϋπόθεση για την προσχώρηση. Η ΕΕ χρειάζεται σταθερότητα, όχι χάος, στα ανατολικά της, και η αποδοχή της Ουκρανίας είναι τελικά τόσο προς το συλλογικό συμφέρον όσο και προς το συμφέρον της Ουκρανίας.
Pat Cox, πρώην Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου από το 2002 έως το 2004
Ο Pat Cox είναι Ιρλανδός πολιτικός και δημοσιογράφος. Διετέλεσε Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου από το 2002 έως το 2004 και Πρόεδρος του Διεθνούς Ευρωπαϊκού Κινήματος (2005-2011). Βρίσκεται στο πηδάλιο του Ιδρύματος Jean Monnet για την Ευρώπη από το 2015. Είναι επίσης Ευρωπαίος συντονιστής για το διευρωπαϊκό δίκτυο μεταφορών ΔΕΔ-Μ (μεταφορές) διάδρομος κεντρικού δικτύου Σκανδιναβίας-Μεσογείου (ΕΕ) και επικεφαλής της αποστολής του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για την αξιολόγηση των αναγκών και την εφαρμογή της κοινοβουλευτικής μεταρρύθμισης της Verkhovna Rada στην Ουκρανία. Στην αρχή της σταδιοδρομίας του εργάστηκε σε τηλεοπτική εκπομπή επικαιρότητας στην RTE του Δουβλίνου. Το 2004, ο κ. Cox κέρδισε το Διεθνές Βραβείο Καρλομάγνου του Άαχεν για την κοινοβουλευτική του προσήλωση στη διεύρυνση της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Λιγοτερα
